Eksportowe okładki polskich płyt jazzowych z pierwszej połowy lat 60.

Polski jazz przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych kojarzy się ze wszystkim, co wtedy w kulturze PRL było najlepsze. Z nowoczesnym, praktycznym i ponadczasowym wzornictwem, z polską szkołą plakatu i z kultowymi filmami Wajdy i Kawalerowicza, w których to zresztą ta muzyka odgrywała nieraz istotną rolę. Na szczególną uwagę zasługują również, niestety bardzo rzadkie, wyjątkowe okładki jazzowych płyt Polskich Nagrań, projektowane przez znakomitego grafika światowej sławy.

Powojenny polski jazz, przed 1956 rokiem traktowany bardzo niechętnie przez ówczesne władze, stał się jedną z ikon okresu małej stabilizacji, będąc wówczas muzyką modną i, przynajmniej w początkowym okresie niekrępowanego funkcjonowania, poważaną w kraju. Zespoły jazzowe pojawiały się i wychodziły z piwnicznego ukrycia niczym grzyby po deszczu. W bardzo krótkim czasie zespoły takie jak te prowadzone przez Krzysztofa Komedę, Jana "Ptaszyna" Wróblewskiego, Zbigniewa Namysłowskiego czy Jerzego Miliana osiągnęły światowy poziom, tworząc przy tym fundament polskiej szkoły modern jazzu. Kolejne sukcesy "naszych" na światowych estradach oraz kolaboracje z zagranicznymi artystami z wysokiej półki sprawiły, że Polacy zostali dostrzeżeni jako oryginalni i dobrzy jazzmani, przy czym szczególną renomę zdobyli w Skadynawii. Co jest przyczyną tego nietypowego, północnego sukcesu? Słuchając nagrań cenionych w tej epoce zespołów skandynawskich takich jak Eje Thelin Quintet, trudno nie zauważyć pewnych podobieństw między polską a skandynawską szkołą jazzu. Nie można przy tym zapomnieć, że przecież pierwszy prawowity album Krzysztofa Komedy – Ballet Etudes - został nagrany i ukazał się nie gdzie indziej jak w Danii.

Wybuch popularności jazzu w Polsce jest, obok filmów z Zbigniewem Cybulskim, jednym z najwyraźniejszych symboli kulturowych aspektów odwilży 1956 roku. Oprócz sopockich festiwali w 1956 i w 1957 roku poświęconych temu do niedawna bardzo źle widzianemu gatunkowi muzycznemu, po raz pierwszy zaistniało wtedy czasopismo „Jazz”, założone przez Józefa Balceraka. Ukazywało się co miesiąc, z wyjątkiem dwumiesięcznego numeru wakacyjnego, będąc najważniejszym wydawnictwem promującym zachodnią muzykę jazzową i popularną za żelazną kurtyną. Poziom merytoryczny i graficzny kilkunastostronicowego „Jazzu” budzi podziw. Na łamach czasopisma prezentowano również szerzej nieznanych, dziś zapomnianych wykonawców big beatu z całego świata. W tym okresie nie zabrakło też istotnego rozwoju polskiej fonografii jazzowej, która już w latach sześćdziesiątych znalazła swoich amatorów na całym świecie. Czarne krążki tłoczone przez warszawską Muzę eksportowane poprzez przedsiębiorstwo Ars Polona trafiały na półki miłośników modern jazzu nawet za oceanem.

W ofercie przedsiębiorstwa państwowego Polskie Nagrania pojawiało się co raz więcej płyt z nagrywanym w kraju jazzem: na początku były to EPki (17cm, 45 obr.) oraz 25cm LP, potem pojawiły się również pełnowymiarowe LP oraz single. Zasadnicza większość tych wydawnictw pojawiała się w księgarniach i innych punktach sprzedaży płyt w standardowych kopertach firmowych tłoczni. W okolicach 1961/1962 roku Polskie Nagrania zatrudniły cieszącego się krajową renomą wybitnego, młodego grafika - Rosława Szaybę, znanego już wtedy z licznych plakatów, między innymi reklamujących międzynarodowy warszawski festiwal Jazz Jamboree. Zaledwie kilka lat później Szaybo, doceniony zagranicą, został zatrudniony jako dyrektor artystyczny angielskiego CBS. Jednym z pierwszych zleceń, jakie dostał w Polskich Nagraniach było zaprojektowanie luksusowych, przeznaczonych wyłącznie na eksport, dedykowanych okładek do polskich płyt z jazzem. 

Wywiad z Rosławem Szaybą zamieszczony w czasopiśmie Jazz, styczeń 1963.

Te okładki, o bardzo dobrych walorach estetycznych, nieustępujące modernistycznym perełkom takich wydawnictw jazzowych jak Blue Note czy Impulse! trafiały między innymi do RFN, USA i Skandynawii. Do dziś to właśnie na tych rynkach najłatwiej o znalezienie wersji eksportowych jazzowych płyt Muzy. Oprócz spisu utworów i informacji o wykonawcach, na obwolutach eksportowych umieszczano przeważnie teksty prezentujące sylwetkę lidera grupy w języku angielskim. Okładki te miały zadrukowane grzbiety, co patrząc na polskie wydawnictwa płytowe z późniejszych lat PRL wydawałoby się niemożliwym luksusem. Nie był to jednak atrybut wyłącznie wersji eksportowych "na bogato" - w tym okresie nieliczne w sprzedaży krajowej polskie płyty posiadające dedykowane okładki również miały na cienkich grzbietach podane bardzo drobnym drukiem tytuł i numer katalogowy. Niektóre z okładek eksportowych - głównie te z festiwalu Jazz Jamboree '62 - były laminowane. W obwolutach projektu Rosława Szayby ukazywały się nie tylko nowe nagrania, ale również reedycje płyt wydawanych w latach 1957-1960, począwszy od krążka z sopockimi nagraniami Emil Mangelsdorff Swingtet, Hot Clubu Melomani i Spree City Stompers opatrzonego numerem L0159. 

Płyty nieposiadające żadnego tytułu w dystrybucji krajowej uzyskiwały go razem z okładką eksportową. Niekiedy tytuł był zmieniany lub po prostu tłumaczony na język angielski. Dla przykładu, wspomniany wyżej longplay z nagraniami z Festiwalu Jazzowego Sopot 1957 uzyskał tytuł Jazz by the Sea; siedmiocalowa płyta z nagraniami zespołu Krzysztofa Komedy stanowiącymi ścieżkę dźwiękową do pełnometrażowego debiutu Romana Polańskiego Nóż w wodzie, niesamowicie rzadka w wersji z dedykowaną obwolutą, otrzymała tytuł Crazy Girl za rozpoczynającym ją utworem; Somnambulicy Andrzeja Kurylewicza i Wandy Warskiej w reedycji, jaka trafiła do dystrybucji zagranicznej to Somnambulists. 

<

Dokładna lista wszystkich tytułów w eksportowych okładkach jest nieznana, toteż zachęcam wszystkich zainteresowanych do jej współtworzenia. Dotychczas udało mi się sporządzić ją w następującym kształcie:

Płyty 7":

N0152 - Jazz Jamboree 1960 nr 1 - New Orleans Stompers - jako Doctor Jazz

N0184 - Wróblewski Jazz Quintet - Moods

N0187 - Bernt Rosengren with Komeda Trio - Jazz Jamboree 1961 nr 4 - jako Crazy Girl

N0200 - The Wojciech Karolak Trio*

N0201 - Andrzej Kurylewicz + 3*

N0202 - Wanda Warska - Wanda Warska Sings Standarts*
N0217 - "Drążek" Kalwiński Trio - Sylvie In Blue

N0226 - All Stars Swingtet - Swingin' Upstairs

N0228 - Jazz Jamboree 1962 nr 5 - Wadim Sakun Sextet

N0229 - The Jazz Rockers - Holiday Moods

Płyty 10":

L0159 - Festiwal Jazzowy Sopot 1957 - Jazz by the sea (reedycja)

L0161 - Festiwal Jazzowy Sopot 1957 - Albert Nicholas

L0291 - Willis Conover meets Polish Jazz (w Polsce jako Spotkanie z Conoverem w Polsce)

L0348 - Andrzej Kurylewicz i Wanda Warska - Somnambulists (reedycja) (w Polsce jako Somnambulicy)

L0370 - Jazz Jamboree 1961 vol. 2

L0395 - Jazz Jamboree 1962 vol. 2 - The Eje Thelin Quintet

L0396 - Jazz Jamboree 1962 vol. 3 - Wadim Sakun Sextet / Louis Hjulmand Quartet

L0397 - Jazz Jamboree 1962 vol. 4 - Jorgen Leth Quintet / Igor Caplinski

Płyty 12":

XL 0127 - Jazz Jamboree 1961 nr 1

*Na temat okładek płyt N0200, N0201, N0202 wiadomo bardzo niewiele i te obwoluty są ekstremalnie rzadkie, toteż nie ma pewności co do ich przeznaczenia rynkowego.